Izerski spacer po Układzie Słonecznym

Ścieżka astronomiczna zaczynająca się na Orlu koło Jakuszyc jest swego rodzaju żywą lekcją astronomii i geologii. Dzięki zlokalizowaniu jej w górach możemy poznać nie tylko cenną przyrodę wyjątkowego zakątka Sudetów, jakim jest Dolina Górnej Izery, dowiedzieć się co nieco o regionalnych skałach, ale również wzbogacić wiedzę o fragmencie Kosmosu.

To właśnie w okolicach Stacji Turystycznej Orle prof. Michał Tomczak, dr Sylwester Kołomański i dr Tomasz Mrozek, naukowcy z Instytutu Astronomicznego Uniwersytetu Wrocławskiego znaleźli obszar nad którym nocne niebo nie jest zakłócone sztucznym światłem. Ma to ogromne znaczenie dla prowadzenia obserwacji astronomicznych. Profesjonalne obserwacje wymagają całkowitych ciemności, tak aby można było dostrzec jak najwięcej gwiazd.

Tymczasem w terenach zurbanizowanych, jasność nocnego nieba jest tak duża, że widoczne są tylko najjaśniejsze gwiazdy, tj ok 200, tymczasem w górach Izerskich można dostrzec nawet 800 gwiazd. Astronomowie uważają, że takie warunki do obserwacji należy chronić. W porozumieniu z Nadleśnictwem Świeradów, które jest gospodarzem tego terenu, udało się stworzyć pierwszą w Polsce strefę ochrony ciemności czyli Izerski Park Ciemnego Nieba. rezerwaty ciemnego nieba istnieją w Kanadzie i USA. Planuje się również utworzenie podobnych na Nowej Zelandii i na Węgrzech. Polskie prawo nie chroni w żaden sposób ciemności. Można jedynie tak jak wrocławscy astronomowie postarać się mogą o ograniczenie źródeł sztucznego światła.

Ciemności ustawowo chronią na przykład Czesi. I to właśnie Instytut Astronomiczny Akademii Nauk Republiki Czeskiej aktywnie przystąpił do współpracy przy tworzeniu Izerskiego Obszaru Ochrony Ciemności. Drogę to celu stają się „Projekty Izerskie”, które służyć maja popularyzacji astronomii a także edukacji przyrodniczej w Górach Izerskich. Pierwszym elementem stal się zegar słoneczny umieszczony na zewnętrznej ścianie stacji turystycznej Orle. Od tej pory turyści odwiedzający Orle mogą wyregulować swoje chronometry wg najdokładniejszego instrumentu wskazującego czas, a Góry Izerskie zyskały kolejną ciekawą atrakcję.

Kolejną częścią Projektów Izerskich stała się ścieżka dydaktyczna „Model Układu Słonecznego”, która przedstawia słońce i 8 planet wokół niego krążących w skali 1:1 miliarda. W tej skali odwzorowane jest wszystkie 9 obiektów układu słonecznego, jak i odległości między nimi. Czyli 1 metr spaceru to 100 milionów kilometrów w przestrzeni kosmicznej. Ścieżka zaczyna się od słońca i wiedzie od Orla do Chatki Chórzystów. Gdzie kończy się modelem Neptuna. Stojący obok Orla model słońca jest ułożony z kostki brukowej i połączony z kamiennym gnomonem. To najstarszy instrument astronomiczny, służy do ....rzucania cienia. Wraz z dobowym i rocznym ruchem Słońca po niebie, zmienia się kierunek i długość cienia rzucanego przez gnomon. To proste zjawisko pozwala z gnomona uczynić zegar bądź kalendarz słoneczny. Ponieważ ziemia nie porusza się ze stalą prędkością na swojej orbicie ani słońce nie porusza się jednostajnie na nieboskłonie dlatego prawdziwe południe czyli tzw. górowanie czasami następuje przed godz.12 a czasami po godz.12 czasu urzędowego który skonstruowany jest tak aby płynął jednostajnie. Tymczasem słońce przez cały rok zakreśla na niebie kształt rozciągniętej ósemki tzw. analemy której kształt jest złożeniem rocznych zmian wysokości słońca oraz różnicy miedzy prawdziwym południem a urzędowym.

Gnomon na Orlu wyposażony jest w analemę. Słońce prześwietlając przez szczelinę w nim oświetla różne fragmenty tej analemy w zależności od pory roku. Po oznaczeniu na analemie kolejnych miesięcy powstał słoneczny kalendarz, który w południe informuje jaką w przybliżeniu mamy datę. Gnomon osadzony jest w wybrukowanym kole będącym modelem słońca. Ciekawostką geologiczną jest to, że każdy element astro ścieżki stworzony został z innego rodzaju skały pochodzącej z Dolnego Śląska. Kamienie do budowy ścieżki zostały dostarczone przez Kopalnie Granitu w Szklarskiej Porębie i Czernicy, Kamieniołom Łupka Serycytowego w Krobicy i Kopalnię Kwarcu na Izerskich Garbach.

Ścieżka dydaktyczna - Model Układu Słonecznego
przebieg: Orle - Kobyla Łąka - Chatka Górzystów

dostępność: pieszo, na rowerze, na nartach, na wózku (częściowo)
długość ścieżki: 4.5 km
wysokość n.p.m.: 810 - 850 m
suma podejść/zejść: 60/30 m
trudność: mała
możliwość odpoczynku i posiłku: Orle, Chatka Górzystów