Wieczorny Zamek – Miejsce gdzie legendy przeplatają się z historią

Wieczorny Zamek to grupa skał na szczycie zwanym Zwalisko o wysokości 1047 m n.p.m. Znajduje się pomiędzy Izerskimi Garbami a Wysokim Kamieniem. Należy do masywu Wielkiego Grzbietu Izerskiego.

Wzniesienie ma kształt wąskiej grzędy ciągnącej się równoleżnikowo na przestrzeni kilkuset metrów, usianej hornfelsowymi skałami, i położone jest opodal kopalni kwarcu "Stanisław", w rejonie szczególnie zasobnym w bogactwa naturalne. Szczyt wieńczy okazała grupa malowniczych skałek zwanych Wieczorny Zamek – od tych skałek wzniesienie zwane jest też Zamkiem Wieczornym, na zachód wznoszą się Skarbki, a na wschodzie Skalna Brama. Są to bardzo popularne i kiedyś widokowe skały, obecnie nieco zarastające lasem.

Wieczorny Zamek ma swoje szczególne miejsce w legendach Gór Izerskich i w księgach walońskich, a zwane było Zamkiem Wieczornym, ale występowało też jako “Abendburg”, “Odenburk”, “Abend-Rottenburg”, ”Abend-Rotte-Burg”, “Abendbruck”, “Obentrotisborgk”, “Schloß”, “alte Schloß”, “Schloßberg” czy po prostu „Zamek”.

W XIX wiecznych opowieściach mieszkańców ówczesnej Szklarskiej Poręby pojawiają się wspomnienia o mającej tu stać niewielkiej kaplicy (lub innej budowli), oznaczonej znakiem czerwonego orła Antoniusa de Medici, średniowiecznego poszukiwacza minerałów. 

W jednej z siedemnastowiecznych ksiąg walońskich tak opisywano Zamek Wieczorny:
"Gdy dojdziesz na szczyt góry, patrz za wielkim bukiem, który będziesz miał po prawej ręce, a następnie szukaj po lewej ręce starej brzozy. Na niej znajdziesz wiele znaków, wśród nich znak trzech trójkątów. Gdy go odnajdziesz, poleć się Bogu, bo będzie cię spotykało wiele przeciwności. Ty się jednak nie przerażaj, lecz idź śmiało wokół wielkiej skały, a znajdziesz na zachodnim stoku góry głęboką rozpadlinę. W rozpadlinie będą piękne odrzwia z brązowego, lśniącego marmuru, w nich czerwone drzwi z blachy, a obok zasłonięte okienko. Podejdź bliżej. Następnie spojrzyj w prawą stronę, podnieś mech, a znajdziesz w szczelinie klucz, którym otworzysz drzwi. Odsłoniwszy okno zobaczysz cuda, gdyż nie ma na świecie drugiego miejsca równie bogatego. Możesz wziąć skarbów, ile tylko uniesiesz, po czym zasłoń okno, zamknij drzwi, połóż klucz na miejscu i odejdź. Ja dwa razy to miejsce znalazłem, ale ponieważ źle złota użyłem, przeto już trzeci raz tego miejsca znaleźć nie mogłem."

Wejście do Zamku Wieczornego otwierać się ma raz do roku w Noc Świętojańską, a na śmiałków czekają nieprzebrane skarby. W opowieściach Walończyków tkwi ziarenko prawdy, bowiem Wieczorny Zamek znajduje się w pobliżu kopalni "Stanisław", w której wydobywano kwarc a dla przemysłu szklarskiego bywał on cenniejszy od złota.

Warto jednak dodać, że powszechne używanie nazwy Walończycy dla wszystkich średniowiecznych poszukiwaczy minerałów wydaje się niezbyt fortunne. Sugeruje bowiem związek z Walonami, mieszkańcami Walonii, czyli południowej części dzisiejszej Belgii. Tymczasem w poszukiwaniu nowych złóż najbardziej skuteczni byli przybysze z południa Europy określani w źródłach niemieckich m.in jako ,,Wale’’. Inne starogermańskie znaczenie słowa „wahl” - „walle”, można skojarzyć także od określania obcych, wiecznie wędrujących przybyszów. Stosowano je zwykle dla ludów romańskich: Francuzów, Hiszpanów, Portugalczyków i Rumunów – stąd Wołosi, ale przede wszystkim Włochów. Wspominał o nich na początku XVI wieku Georg Pawer, ówczesny górniczy autorytet, bardziej znany jako Georgius Agricola : ,,Włosi, którzy udają się do niemieckich gór w poszukiwaniu złota, płuczą w podłużnych korytach piasek rzeczny, przemieszany z drobinkami złota i granatami"

To właśnie owi wiecznie wędrujący poszukiwacze skarbów, pozostawili po sobie ręcznie spisane notatki ze swoich eksploracji, ze wskazówkami sposobu oznaczania terenu wraz z opisami lokalizacji złoża. Te starożytne przewodniki nazwano znacznie później ,,Wallenbücher’’, co przetłumaczono wprost jako Księgi Walońskie. Niemniej właśnie Wieczorny Zamek jest formacją skalną nader często wymienianą właśnie w Księgach Walońskich.

Być może w tym należy doszukiwać się powodów dla których powstało na jego temat tak wiele legend. Jedna z najbardziej znanych przestrzega, że w pogoni za bogactwem możemy stracić o wiele więcej :

 W dzień Świętego Jana, pewna uboga kobieta zbierająca grzyby z kilkuletnią córeczką zabłądziła w lasach Gór Izerskich. Długo nie mogła znaleźć właściwej dogi i dopiero około północy weszła na znajomą sobie ścieżkę, obok Wieczornego Zamku. Pośród skał zauważyła światełko, a gdy się doń zbliżyła, ujrzała otwarte wrota skarbca, skrywającego ogromne ilości złota i drogocennych kamieni. Skuszona bogactwem zgarnęła tyle złota ile tylko mogła unieść. Przez pośpiech jednak zapomniała o córeczce, która z nią weszła do środka, i w momencie, kiedy chciała po nią wrócić, drzwi się przed nią zatrzasnęły. Przez cały rok, pełen rozpaczy i lamentów za zaginioną córeczką, kobieta każdego dnia przychodziła pod skałę licząc, że uda się jej odzyskać, choćby ciało córeczki. Wiedziała, że do nieszczęścia doprowadziła ją zachłanność. Wreszcie, ponownie w dniu Św. Jana, wrota skarbca się uchyliły - a matka zobaczyła swoje całe i zdrowe dziecko siedzące na złotym stole i bawiące się złotym jabłkiem. Choć tym razem mogła ponownie wynieść złoto, zostawiła zimne skarby i zabrała ze sobą to co miała najcenniejszego w więc własne dziecko.

Wedle innych podań w Zamku Wieczornym miała być ukryta figura tajemniczego bożka - złoty Flins, słowiańskie bóstwo - którego ukryć tu mieli Serbowie łużyccy uciekający przed Sasami. Inna legenda podaje, że Zamek Wieczorny to zamek zamieniony przekleństwem w skały, który jedynie raz do roku ukazuje się w dawnej świetności. Przekleństwo wtedy straci moc, gdy wszystkie ukryte w nim skarby zostaną wydobyte i zużyte na dobry cel. W 1914 r. R. Kühnau zgromadził conajmniej kilkanaście legend dotyczących tego miejsca.

Wieczorny Zamek wraz z pozostałymi skałami : Skalną Bramą i Skarbczykiem był do 1945 roku pomnikiem przyrody nieożywionej. Z kolei w XIX wieku był to bardzo popularny cel wycieczek w lektykach.

Przez Wieczorny Zamek prowadzą szlaki turystyczne:

•     szlak turystyczny czerwony czerwony – Główny Szlak Sudecki im. M. Orłowicza prowadzący z Rozdroża pod Kopą do Wodospadu Kamieńczyka (przez Szklarską Porębę Huta)

•      szlak turystyczny niebieski niebieski – prowadzący z Hali Izerskiej przez Rozdroże pod Cichą Równią do Szklarskiej Poręby Dolnej.

•      szlak turystyczny zielony zielony – prowadzący z Przełęczy Szklarskiej przez Rozdroże pod Cichą Równią do Rozdroża Izerskiego.